معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه

مطالعات کوهورت در جهان:

در بین مطالعات پژوهشی، مطالعه مبتنی بر جمعیت آینده نگر- کوهورت- یکی از دشوارترین و در عین حال اثربخش ترین نوع مطالعه در نظام سلامت کشورها، بهترین گزینه برای بررسی سیر و محاسبه بار بیماریها و در نهایت پیشگیری، تشخیص و درمان زودهنگام آنها برای کاستن از هزینه های سلامت است. مطالعات کوهورت از 70 سال پیش در آمریکا و انگلستان و سپس در سایر کشورهای اروپایی شکل گرفت و پس از حداقل 30 سال پیگیری توانست پزشکی مبتنی بر شواهد را تقویت و در حقیقت پی ریزی کند. تا جایی که امروزه پیشرفتهای شگرف علم ژنتیک در سه دهه اخیر و به کارگیری علم ژنتیک و بیولوژی مولکولی همراه با شناخت عوامل محیطی و شیوه زندگی سالم در مطالعات بزرگ مبتنی بر جمعیت در سطح جهان، آینده روشن و امیدوار کننده ای را تحت عنوان "پزشکی دقیق" برای دهه های آتی رقم زده است.

مطالعات کوهورت در ایران:

در ایران سابقه مطالعات کوهورت به سال 1366 باز می گردد و نخستین مطالعات کوهورت در استانهای تهران، اصفهان و سپس گلستان اجرا شد. مطالعه آینده نگر مبتنی بر جمعیت کوهورت گلستان، بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه و شمال آفریقاست که در منطقه شمال شرق ایران با هدف شناسایی علل سرطان ها، بویژه سرطان های دستگاه گوارش فوقانی و از همه مهمتر سرطان مری و معده بر روی جمعیتی بیش از 50 هزار شرکت کننده و برای پیگیری به مدت 30 سال به اجرا درآمد. این مطالعه ضمن شناسایی 10 عامل مهم ایجاد سرطان و دستاوردهای ملی و بین المللی که در این زمینه به همراه داشت، به مطالعه در زمینه سایر بیماری های مزمن غیرواگیر که 80 درصد بار بیماری ها در ایران را به خود اختصاص داده اند، گسترش یافت. این مطالعه، دستاوردهای بی نظیری برای کشور، هم در ایجاد زیرساختهای علمی پژوهشی و تشکیل گنجینه عظیم اطلاعات پزشکی برای محققان و هم در  خصوص ارائه خدمات تشخیصی و درمانی پیشرفته به بیماران و معرفی الگوها و برنامه های پیشگیرانه برای بیماریهای مزمن به همراه داشت. دستاوردهای دارویی ارزشمند حاصل 20 سال تحقیقات علمی، شامل قرص پلی پیل برای پیشگیری از سکته های قلبی و مغزی و کاهش مرگهای زودرس در ایران و نیز قرص سووداک برای درمان قطعی هپاتیت سی مبتلایان با همه ژنوتایپ ها از دیگر ثمرات کاربردی و ارزشمند این مطالعه است.

مطالعه ملی کوهورت پرشین:

دستیابی کامل به اهداف مطالعه کوهورت گلستان سبب شد تا تلاش جدیدی برای شکل گیری مطالعه بزرگ آینده نگر مبتنی بر جمعیت با مشارکت دانشگاههای علوم پزشکی کشور بر روی جمعیت 200 هزار نفری از همه نژادهای ایرانی آغاز شده و مطالعه ای تحت عنوان کوهورت پرشین پی ریزی و راه اندازی شود. ایفای نقش کلیدی و مهم دانشمندان ایرانی در تحقق "پزشکی دقیق" در 20 سال آینده یکی از اهداف مهم این مطالعه ملی است. کوهورت پرشین که تا کنون در 21 استان کشور از جمله استان گیلان راه اندازی شده، مجموعه ای از چهار مطالعه در سنین مختلف با اهداف متفاوت شامل کوهورت نوزادان، نوجوانان، بالغین و سالمندان است که در هر یک تاثیر عوامل مختلف بر بیماری های آن گروه سنی مورد ارزیابی قرار می گیرد. آخرین ارزیابی ها در ایران حاکی از افزایش سهم بیماریهای غیرواگیر در تمام گروه های سنی است و پیش بینی ها حاکی از ادامه این روند است. از سویی دیگر، نظام سلامت ایران با دغدغه جدی مرگهای زودرس مواجه است که نیاز است در بستر یک مطالعه کوهورت بزرگ ملی، به این دغدغه و نیز بسیاری از سوالات مهم حوزه سلامت و تحقیقات پزشکی در آینده پاسخهای مطمئن داده شود.

از بین مجموعه مطالعات کوهورت، کوهورت بالغین به عنوان مهمترین و وسیعترین بخش کوهورت پرشین در 18 مرکز در مناطق جغرافیایی مختلف بر اساس الگوی بیماریهای محلی، علل مرگ، مواجهه با عوامل خطر، ثبات جمعیت و ظرفیتهای محلی راه اندازی شده است. تمرکز پژوهشهای بالینی در زمینه شیوع و پیشگیری از بیماری های غیرواگیر مزمن، پیشگیری از مرگهای زودرس زیر 70 سال، ارتقای بستر خدمات بهداشتی در کشور، ایجاد بستری مناسب برای تربیت نیروی انسانی متخصص و محقق، ایجاد زیر ساخت قوی پژوهشی مبتنی بر جمعیت در دانشگاه های علوم پزشکی، گسترش مفهوم پزشکی سلامت محور در آموزش پزشکی و فراهم کردن زمینه برای آموزش و پژوهش دانشجویان و متخصصان رشته های مختلف پزشکی، تمرکز ویژه در جهت ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی در شهرهای منتخب کشور، بررسی موثرترین روشهای پیشگیری، تشخیص، درمان و بازتوانی در موارد ابتلا به بیماریهای مزمن غیرواگیر در همه نژادها و قومیتهای مختلف ایرانی، ارائه بسته های خدمات سلامت در راستای افزایش امید به زندگی ایرانیان، تاسیس بزرگترین بیوبانک در ایران برای تحقیقات علوم پایه و ژنتیک و تاسیس پایگاه جامع اطلاعاتی برای 200 هزار نفر از جمعیت کشور، از اهداف و چشم اندازهای مطالعه کوهورت بالغین پرشین است.

کوهورت بالغین گیلان: 

مطالعه اپیدمیولوژیک کوهورت آینده نگر گیلان، شاخه استانی کوهورت ملی پرشین بوده و تحت نظر معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در حال اجرا می باشد. این مطالعه از سال 1393 و با هدف بررسی بیماریهای مزمن غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط با آن در بیش از 10 هزار نفر از جمعیت 35 تا 70 سال ساکن در دو منطقه شهری و 39 منطقه روستایی شهرستان صومعه سرا به اجرا در آمده است. تا کنون  بیش از پنج میلیون متغیر از مشارکت کنندگان در این مطالعه به ثبت رسیده و علاوه بر نگهداری نمونه های خون، مو و ناخن این افراد در بیوبانک اختصاصی کوهورت گیلان، از آنان معاینات کامل بینایی و شنوایی سنجی نیز بعمل آمده است. با توجه به اینکه تمامی افراد تحت پوشش این مطالعه بمدت 15 سال مورد پیگیری فعال قرار خواهند گرفت، تا کنون  دو دور پیگیری آنان به پایان رسیده و دور سوم پیگیری نیز در حال انجام است.

شاخه گوش، حلق و بینی کوهورت گیلان: 

شاخه چشم کوهورت گیلان:

شاخه چشم کوهورت پرشین با هدف بررسی و تعیین شیوع بیماریهای چشمی از قبیل خطاهای انکساری، آب مروارید، رتینوپاتی دیابتی، دژنراسیون شبکیه مرتبط با سن، گلوکوم و استرابیسم در مناطق جغرافیایی و قومیت های مختلف ایران و نیز تعیین میزان تأثیر اختلالات چشم بر سلامت عمومی و کمک به افزایش دانش عمومی در زمینه بیماریهای چشم طراحی و اجرا شده است. این مطالعه در شش کوهورت گیلان، آذربایجان شرقی، یزد، خوزستان، کرمان، سیستان و بلوچستان انجام شده و تمامی جمعیت تحت بررسی در این مطالعات کوهورت، در شاخه بینائی هم وارد می شوند. پس از تکمیل پرسشنامه چشم، تمامی افراد توسط یک اپتومتریست مجرب و آموزش دیده معاینه شده و خطاهای انکساری آنها ارزیابی می شود. در صورت وجود عوامل خطر و علائم بیماریهای چشمی معاینه کامل چشم پزشکی توسط یک نفر از اساتید گروه چشم پزشکی دانشگاه در محل کوهورت انجام شده و در صورت لزوم به سطوح بالاتر ارجاع داده می شوند. همچنین تصویربرداری از فوندوس برای این افراد انجام می شود.

کوهورت سالمندی گیلان:

استان گیلان سالمندترین استان کشور است. لذا با توجه به وضعیت خاص گیلان و اهمیت موضوع سالمندی، کوهورت سالمندی گیلان بعنوان دومین کوهورت سالمندی کشور از سال 1398 شروع به فعالیت نموده است. در این مطالعه، علاوه بر تکمیل پرسشنامه­های تخصصی سالمندی برای تمامی افراد بالای 50 سال، آزمایشات مختلف خونی و بررسیهای تن سنجی، قلبی- عروقی، بینایی و شنوایی سنجی نیز بعمل خواهد آمد. 

نحوه مشارکت محققین در مطالعه کوهورت گیلان:

پس از اتمام ثبت نام از مشارکت کنندگان در مطالعه کوهورت گیلان در اواخر سال 1395، مرکز تحقیقات بیماریهای گوارش و کبد دانشگاه بعنوان مجری طرح، فراخوان دعوت به همکاری را به تمامی دانشکده ها، گروه ها و مراکز تحقیقاتی اعلام نموده است. در این راستا، برای تمامی علاقمندان به همکاری در مطالعه کوهورت نیز دیکشنری داده های کوهورت در دسترس می باشد. در حال حاضر دهها طرح تحقیقاتی و پایان نامه با همکاری اساتید و محققین علاقمند در رشته های مختلف از قبیل بهداشت، اپیدمیولوژی، پزشکی اجتماعی، پزشکی قانونی، طب کار، ارولوژی، پوست، داخلی، غدد، قلب و عروق، پرستاری، مامایی، تغذیه ... در دست اجرا بوده و برخی نیز به پایان رسیده اند. خوشبختانه تا کنون مقالات متعددی با مشارکت اساتید و محققین این دانشگاه و نیز سایر مراکز کوهورت کشور در مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسیده است.